Η Μεγάλη Ιδέα του Ίωνα Δραγούμη

Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ - ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, 1908

Όταν και η Κωνσταντινούπολη έπεσε, το Έθνος στο οποίο δεν απέμεινε πλέον καμμία δύναμη και καμμία ευτυχία, εφάνη καταδικασμένο ν' αποθάνη υπό την εσχάτη δουλεία. Αλλά το έθνος δεν απέθανε. Όταν όλα τα έχασε, μόνο, χάρις εις τη θρησκεία του, που υποβάλλει την ιδέα της αναστάσεως, δημιούργησε δι' εαυτό μία δύναμη, ένα Ιδανικό, τη Μεγάλη του Ιδέα. Επίστευσε ότι θα έλθη πάλι ημέρα που θ' αναστηθή από τον τάφο της δουλείας και ενωμένο πάλι θ' αποτελέση κράτος εύμορφο και δυνατό.


Ο ευγενής Λαός, που και τώρα ακόμη μετά τόσους αιώνες. έχει κακή ημέρα την Τρίτη, την ημέρα που η βασιλεύουσα έπεσε, ησθάνθη μέχρι θανάτου, ησθάνθη σαν προφήτης τότε και σαν προφήτης είπε σε ένδοξη εικόνα εις την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης τη Μεγάλη Ιδέα.

Γενεαί γενεών, ελευθέρων και δούλων οικοκυραίων και πολεμαρχών, εμπόρων και σοφών, ηρώων και μαρτύρων, επί αιώνες επίστευσαν σαν δόγμα του Έθνους την Ελπίδα και τώρα ακόμη αυτή είνε που σπαράζει μέσα στην ψυχή και του πλέον πεπωρωμένου Έλληνος, όταν άλλος εξ άλλου χειροκροτή τον άσημο χωρικό, αλλά ο οποίος αγωνιζόμενος με ξένους νικά έστω και ειρηνικό αγώνα. Αλλά εσχάτως επεράσαμε κακομοιριασμένη εποχή. Ξένοι άνθρωποι είδαν ειρωνικά, σαν ξένο έρωτα τους πόθους του Έθνους, και ασυνειδήτως αλλ' αναξιοπρεπώς τους εμιμήθημεν πολλοί. Άγνοια και ημιμάθεια έκαναν άλλους ν' αμφιβάλλωμεν φυσικά διά το Έθνος, το οποίο δεν γνωρίζομεν. Κακίες και ατυχήματα του Ελευθέρου Κράτους, συνέπειες άλλως τε τα πλείστα των μικρών του μέσων και των μεγάλων του υποχρεώσεων, απογοήτευσαν όσους δεν δύναται να σκεφθούν γενικότερα. Ανίκανοι ξένοι συγγραφείς, που αναμασούν παλαιά σοφίσματα διά να κάμουν θόρυβο, διέφθειραν την ψυχή των ανεπτυγμένων της κοινωνίας μας, η οποία ακόμη δεν έχει αρκετή πείρα, ώστε να μη ξεπάζεται από αυτά. Όλα μαζί έκαμαν να γεννηθή σαν ερπετό στην Εθνική συνείδηση πολλών, η δυσπιστία προς τη Μεγάλη του Έθνους Ιδέα.

Όσοι (και είνε ευτυχώς πολλοί) με υγιή νου και ισχυρό χαρακτήρα δεν παρασύρθησαν από το μολυσμένο άνεμο, ας συγχωρήσουν το βιβλίο αυτό. Δεν εγράφη δι' αυτούς.

Είνε ανάγκη να υπάρχη Μεγάλη Ιδέα;
Είνε το αυτό σαν να ερωτά κανείς, αν είνε ανάγκη να υπάρχη το Ελληνικό Έθνος και το Ελλ. Ελεύθερο κράτος, το οποίο δε θα ζήση, δεν θα το αφήσουν να ζήση, όταν το Έθνος χαθή. Οι άνανδροι, είπε μεγάλος πολιτικός, οι άναδροι που δεν αισθάνονται το σθένος να υπερασπίσουν την Πατρίδα των, μόνον αυτοί κάμνουν την αθλιότητά των φιλοσοφία να την αρνούνται. Η ανάγκη της υπάρξεως ενός Έθνους είνε ένστικτο σε αυτό, όσο και σε ένα άτομο είνε ένστικτο η ανάγκη να ζη. Η εξαφάνιση του Ελληνικού Έθνους θα είνε μεγάλη απώλεια διά την πρόοδο της ανθρωπότητας. Μια ιδιοφυΐα, ένα από τα τελειότερα είδη, από τους τελειότερους παράγοντες αυτής θα χαθή.

Αλλά πολύ περισσότερο από άτομο, ένα Έθνος, που κανείς νόμος δεν το προστατεύει και τόσο συνθετότερο είνε του ατόμου, ένα Έθνος δε δύναται να ζήση επί πολύ. Όταν δεν έχη Ιδανικό, σκοπό προς τον οποίο να τείνη. Ένα ξεχωριστό, ιδικό του σκοπό. Όταν το Έθνος δεν έχη Ιδανικό. Όταν δεν πιστεύη σε αυτό, δεν έχει πρόγραμμα, δεν έχει γνώμονα να κρίνη τι το συμφέρει και τι όχι, ποιος το ωφελεί και ποιος το βλάπτει, παραπαίει, στέκεται, λιμνάζει σε τέλμα συναλλαγής και αλληλοφαγώματος, στο οποίο οι ασυνείδητοι μόνο επιτήδειοι επιτυγχάνουν, ως ότου άλλο Έθνος που ακολουθεί με πίστη το ιδικό του πρόγραμμα τους σαρώση όλους. Τα εναντία συμβαίνουν, όταν το Έθνος πιστεύη ένα Ιδανικό, τείνει προς ένα σκοπό. Ξεύρει τότε που πηγαίνει και ευρύσκει τι πρέπει να κάμη, αυτό δίδει αποφασιστικότητα, η οποία είνε δύναμη παρασύρουσα πολλάκις και τους αντιθέτους. Οι ατομικές ικανότητες που το Έθνος εγκλείει συνδυάζονται τότε και κάθε μία ευρίσκει θέση στο μεγάλο σκοπό, εξευγενίζονται, διότι Ιδανικό ολοκλήρου Έθνους προκαλεί αυταπαρνήσεις. Σαν ένα άτομο που έχει βάλει κάτι στο νου του και το Έθνος σχεδόν πάντοτε επιτυγχάνει, αλλά και αν δεν επιτύχη εντελώς, πάντα κάτι έχει κερδίση, πάντα έχει γίνη καλλίτερον εαυτού.

Και τώρα, τον ολίγο χρόνο που ζώμε, δύναται να ιδή κανείς, πως συμπίπτει με την απιστία προς τα Εθνικά Ιδεώδη η παράλυση του κράτους, που εγέννησε την μελαγχολία και μεμψιμοιρία στην ψυχή όλων, αλλά και πως με τις πρώτες θυσίες στη Μακεδονία των ευγενών που διετήρησαν την πίστη προς τη Μεγάλη Πατρίδα, πως ήρχισε πάλι κάποια κίνηση, κάποιο άνθισμα ελπίδων.

Αλλ' είνε και κατορθωτή η Μεγάλη Ιδέα:
Υπάρχει κάτι που δεν είνε λέξις κενή, κάτι που ονομάζεται Ελληνικό Πνεύμα. Είνε η ιδιαιτέρα διάπλαση του νου και των αισθημάτων των ανθρώπων που έζησαν την Ελληνική Φύση, υπό την επί γενεάς επίδραση αυτής, της οποίας ο ουρανός είνε περισσότερο από κάθε άλλο βαθύς και φωτεινός, με χίλιες καλλιτεχνικές λεπτότατες αποχρώσεις, παρθενικές, χαρωπές την αυτή, δοξασμένες και μελαγχολικές τη δύση, της οποίας η θάλασσα άστατος, ευμετάβολος ευσυγκίνητος, σκυθρωπάζει και από ένα σύννεφο τουρανού και παραφέρεται από τόσους ανέμους, από τόσες άκρες, η θάλασσα που μπαίνει παντού με την υγρή ευστροφία της, που σκορπίζει δροσιά, που από τις παραλίες, πάντα φαίνονται βουνά και νησιά, σαν ελπίδες κοντινές, σαν όνειρα χειροπιαστά, της οποίας η γη καταχωρισμένη, έχει τόσο πολύ φως και τόσο λεπτό χώμα.

Αυτά εδημιούργησαν το Ελληνικό Πνεύμα, αυτά και τώρα, μαζί με την κληρονομιά των γενεών που επέρασαν. Το δαιμόνιο αληθινά πνεύμα που έχει χίλιες εκδηλώσεις, αυτό που το βλέπει κανείς ολοζώντανο στα μάτια ακόμη και του τυχόντος μωραΐτη λουστράκου.

Εφ' όσον η Ελληνική φύση θα υπάρχη, θα υπάρχη και το Ελληνικό πνεύμα. Αλλ' αυτό, ιδιαιτέρως, ξεχωριστά από τις άλλες φυλές είνε κυρίως πνεύμα εκπολιτισμού και γενικωτέρας προόδου της ανθρωπότητας. Αυτό το πρόσωπο έπαιξε πάντα στην Ιστορία. Από τότε που η μυθική προσωποποίησή του, ο Προμηθεύς, έκλεψε το πυρ από τους θεούς, μια μυστική ανησυχία προόδου, που παίρνει χίλιες μορφές και είνε ατομική. Και είνε φιλοτιμία, φιλοπρωτία, φθόνος και είνε γενική και είνε φιλομάθεια, ενθουσιασμός, ξενολατρεία, μια μυστική ανησυχία προόδου, που έρχονται ώρες να προξενή λύπη και πόνο, είνε το βάθος της Ελληνικής ψυχής.

Ο Ίων Δραγούμης

Εφ' όσον η Ανατολή θα εκπολιτίζεται, και θα εκπολιτίζεται, ο Ελληνισμός ένεκα αυτής της φύσεώς του θα επικρατή του πολιτισμού αυτής, εις παν ότι τον αποτελεί, το εμπόριο, τη βιομηχανία, τα γράμματα, την τέχνη, την επιστήμη. Αλλ' Έθνος το οποίο επικρατεί των αντιμαχομένων Εθνών σε ένα τόπο, στον πολιτισμό αυτού, είνε περισσότερο παρά πιθανό ότι θα επικρατήση έως τέλους και στην κυβέρνηση αυτού. Μέγα ιστορικό παράδειγμα είνε η μεταβολή του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους σε Ελληνικό, μόνο χάρις στην εκπολιτιστική δύναμη του Ελληνισμού.

Ισχυροί ξένοι επεμβαίνουν τώρα στην Ανατολή επιδιώκοντες τα δικά τους συμφέροντα. Αλλά ο καιρός των κατακτήσεων, έστω και εμπορικών μόνο, επέρασε διά την Ευρώπη. Η παραλυσία, η φθίσης μόνο της Τουρκικής κυριαρχίας είνε η αιτία, η προσωρινή αιτία, των επεμβάσεων που γίνονται τώρα στον κατακτημένο τόπο. Αλλά ο αιών μας είνε αιών των Εθνών. Το Ελληνικό Έθνος, το οποίο σε όλη την Ιστορία είχε Ιδανικό το πνεύμα του αιώνος, το πνεύμα της προόδου της ανθρωπότητας, πρώτο και τώρα θα ησθάνθη και το διεκήρυξε στα άλλα δούλα Έθνη με το Ρήγα και πρώτο πολέμησε τους Τούρκους, πρώτο επέτυχε να ελευθερώση, ως αρχή, μια γωνιά αυτού, πρώτο έκαμε Μεγάλη Ιδέα που την ένωσή του σε ελεύθερον πάλι κράτος. Μεθ' όλες τις επεμβάσεις των ισχυρών, οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, οι Αλβανοί, οι Αρμένιοι πιστεύουν ότι πλησιάζει ο καιρός που το έθνος εκάστου, ενωμένο και ελεύθερο θ' αποτελέση κράτος. Διατί όχι και το Ελληνικό Έθνος;

Η προσπάθεια του Ελληνισμού να κατορθώση την Μεγάλη του Ιδέα, επέτυχε ήδη την απελευθέρωση του Ελληνικού Βασιλείου και της Κρήτης και τώρα ευρίσκεται στην εξής περίοδο. Στο τμήμα του Ελληνικού εδάφους, το οποίο ονομάζεται Μακεδονία, ενώ στις πόλεις ομιλούν ελληνικά, υπάρχουσι και πολλά χωριά όπου ομιλείται μίγμα γλωσσικό, το οποίο έχει πλείστες σλαυϊκές λέξεις αλλά και πολλές Ελληνικές, Τουρκικές και Αλβανικές. Είνε γνωστά τα ιστορικά δικαιώματα του Ελληνισμού επί του Μακεδονικού εδάφους, καθώς και οι λόγοι για τους οποίους έχουν το γλωσσικό αυτό ιδίωμα οι Έλληνες αυτοί σλαυόφωνοι. Αλλά δεν πρόκειται περί αυτού. Τους σλαυοφώνους αυτούς δύναται κανείς να διαιρέση στους έχοντες αρκετή ανάπτυξη, ώστε να έχουν Εθνική συνείδηση, και στους μη έχοντες τοιαύτην. Οι πρώτοι, ανεπτύχθησαν από Ελληνικό σχολείο, Ελληνική εκκλησία, υπό την επίδραση των Ελληνικών επαναστάσεων και αγώνων, οι πλείστοι γνωρίζουν και Ελληνικά και είχαν και έχουν τις Ελληνικές παραδόσεις και τους Ελληνικούς πόθους, τα οποία τώρα με την απανταχού σχετική ανάμιξη των φυλών είνε τα κύρια στοιχεία της Εθνικότητος ενός ανθρώπου. Οι δεύτεροι είνε έρμαια και κτήματα κάθε βίας. Αυτούς εξεμεταλλεύθη η Βουλγαρία για να καταλάβη τη Μακεδονία, όταν οι Ελληνικές προσπάθειες ήταν εστραμμένες προς την Κρήτη. Έπειτα από μερικούς από τους πρώτους, διά διαφθοράς, τρομοκρατίας, ή και υποσχέσεων απελευθερώσεως. Επί τριακονταετία χωρίς ανταγωνισμό ενεργούσα επέτυχε να δημιουργήση και Βουλγαρικό ζήτημα στη Μακεδονία. Ο Ελληνισμός, του οποίου ούτως ανεκόπτετο ο φυσικός δρόμος προς τη Μεγάλη του Ιδέα, ηναγκάσθη τώρα να σταθή στη Μακεδονία για να ανατρέψη το πρόσκομμα. Βλάβη και επιβράδυνση στην απελευθέρωση των δούλων, την επιτυχώς μέχρι τούδε επιδιωκωμένη υπό του Ελληνισμού, έφεραν οι άδικες βουλγαρικές αξιώσεις. Αφήρεσαν ακόμη το περισσότερο της ευγενείας των αγώνων της απελευθερώσεως. Τώρα ο Ελληνισμός ηναγκάσθη αντί των κατακτητών να πολεμήση πρώτα τους ληστάς, οι οποίοι αγωνιζόμενοι επωφελούνται τις περιστάσεως να τον κλέψουν. Και ο αγών αυτός είνε καίριος, διότι από αυτό θα εξαρτηθή κατά μέγα μέρος η Μεγάλη Ιδέα.

Στον αγώνα αυτό το Έθνος έχει υπέρ αυτού την εκπολιτιστική και την αριθμητική υπεροχή όχι μόνο στη Μακεδονία, αλλά και σε όλη την Τουρκία, και κατ' αυτού τα συμφέροντα των Δυνάμεων, τα οποία τώρα είνε δυσμενή προς αυτό. Εντός ολίγων ετών ανέτρεψε κατά μέγα μέρος τα βουλγαρικά κατασκευάσματα. Αλλά ποιο θα είχε το τέλος του αγώνος αυτού; Θα υπερισχύση ο Ελληνισμός ή όπως είνε αυτός ο αγών θα ηττηθή στην περίοδο αυτή των προσπαθειών του και θ' αποθάνη;

Από τον ολίγο καιρό που ζώμε, τα άτομα ενός έθνους, από το παρόν, είναι αδύνατο να μορφώση κανείς ούτε την ελαχίστη πιθανότητα διά το μέλλον του Έθνους, το οποίο ζη εκατοντάδας ετών. Οι συνθήκες του παρόντος, οι συνδυασμοί των συμφερόντων των ισχυρών, χιλιάκις θα μεταβληθούν προ το τέλους. Χίλια δύνανται να συμβούν, τα οποία να μεταβάλουν την όψη των πραγμάτων. Μόνο από την Ιστορία όλη δύναται κανείς κατ' αναλογία να σχηματίση κάποια πιθανότητα.

Στην Ιστορία εξ όλων των Εθνών το Ελληνικό έχει ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι αναγεννάται και αναζή.

Η Κωνσταντινούπολη

Όταν εξαντλημένη και διεφθαρμένη εκ των εμφυλίων πολέμων η αρχαία Ελλάς απέθνησκεν αδόξως, το Ελληνικό πνεύμα το ιδεώδες τότε τον εκπολιτισμό της βαρβάρου Ασίας, ύψωσε τον Μεγάλο Αλέξανδρο στο θρόνο του παμμέγιστου Ελληνικού Αλεξανδρινού κράτους.

Όταν πάλι ο Ελληνισμός εφάνη θνήσκων υπό τη ρωμαϊκή δεσποτεία, όταν βάρβαροι επιδρομείς ελυμαίνοντο και τότε τας Ελληνικά χώρας, το Ελληνικό Πνεύμα ενεκολπώθη και εχειραγώγησε τη θρησκεία, ήτις θα ελύτρωνε την ανθρωπότητα. Με Ιδανικό τότε το Χριστιανισμό, μετά πολύ δυσκολωτέρους από τους τώρα αγώνες το Ελληνικό Έθνος ανέζησε στο μέγα βυζαντινό κράτος.

Τώρα έχει Ιδανικό του την ανάσταση του Έθνους. Τα πράγματα, από τα οποία μόνο ημπορεί να σχηματίση κανείς κάποια πιθανότητα, λέγουν ότι με όλους τους αγώνες και τα προσκόμματα ολόκληρο το Έθνος θ' αποτελέση πάλι ενωμένο, εύμορφο κράτος και δυνατό.